Besin Alerjisi Nedir?

Besin alerjisi terimi, belirli bir besine genellikle bir besin proteinine maruz kalındığında tekrarlanabilir bir şekilde meydana gelen, spesifik bir immün yanıttan kaynaklanan önemli bir bağışıklık sistemi reaksiyonudur. Besin alerjileri ciddi ve hayatı tehdit eden reaksiyonlara yol açabilmektedir. Araştırmaların sonucuna göre besin alerjisi yetişkinlerde %3, çocuklarda %6 olarak görülmektedir. Besin alerjisi yetişkinlere kıyasla çocuklarda daha sık görülmektedir. Ayrıca besin alerjisi görülme sıklığı giderek artmaktadır. Besin alerjisi tanısında detaylı tıbbi öykü esastır. Test sonuçları ve anamnez bilgileri birleştirilerek teşhis alerji uzmanı doktor tarafından konmaktadır. Tedavide alerjik reaksiyona neden olan besinden uzaklaşmak esastır. Gıda alımına bağlı alerjik bir reaksiyon geliştiğinde, tanı konulması, uygun tedavi ve yaklaşımda bulunulması önem teşkil etmektedir.

BESİN ALERJİSİ NEDİR?

Besin alerjisi bağışıklık sistemi tarafından besinlere karşı anormal bir yanıt verilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Bağışıklık sistemi yanıtının özelliğine göre belirtileri vücudun farklı bölgelerinde görülebilmektedir.
Besin alerjisinin gelişimi bağışıklık sistemimizin besinlerdeki proteinleri tehdit unsuru olarak algılayıp bunlara karşı IgE tipi antikorlar üretmesi ile başlar. Duyarlı olan bireyler aynı besinle karşılaştığında daha önce oluşmuş olan IgE antikorlarına bağlanır ve mast hücrelerinden başlıca histamin olmak üzere birçok maddenin salınmasına neden olur. Klinik bulgular işte bu maddelerin etkisine bağlı olarak gelişmektedir. Ayrıca besin alerjisi bağışıklık sistemimizin IgE dışındaki non-IgE mekanizmalara (hücresel immün yanıt) bağlı olarak gelişebilir. Klinik bulguları açısından farklılıklar gösterir. Aynı zamanda tanısal süreçleri de farklı olmaktadır.

BESİN ALERJİSİ TİPLERİ NELERDİR?

Besin alerjileri, semptomlarına ve ne zaman ortaya çıktıklarına göre 3’e ayrılır.

• Bunlar:
• IgE aracılı (tip 1 aşırı duyarlılık)
• IgE aracılı olmayan (hücre aracılı reaksiyonlar)
• Mix IgE aracılı ve IgE aracılı olmayan besin alerjileridir.

IgE ARACILI BESİN ALERJİSİ

İmmünoglobulin E (IgE) adı verilen bir antikoru üreten bağışıklık sistemi tarafından tetiklenen en yaygın besin alerjisi tipidir. Semptomları yemekten birkaç saniye veya birkaç dakika sonra ortaya çıkar. Bu tip alerjide anafilaksi riski yüksektir. Ciddi alerji belirtileri göstermektedir. Yetişkinlikte de görülebilmektedir. IgE aracılı olan besin alerjileri daha çok ürtiker, anjiyoödem, anafilaksi, rinit gibi cilt ve solunum sistemi bulgularıyla karakterizedir. En ağır formu anaflaksi olmaktadır.

NON-IgE (IgE aracılı olmayan) BESİN ALERJİSİ

Bu tip alerjik reaksiyonlara immünoglobulin E (IgE) değil, bağışıklık sistemindeki diğer hücreler neden olur. Semptomların gelişmesi çok daha uzun zaman aldığı için (birkaç saate kadar sürebilir) bu tür alerjileri teşhis etmek genellikle zordur. Ciddi alerji belirtileri göstermemektedir. Bağırsak tepkili bir besin alerjisidir. Non-IgE aracılı besin alerjileri sindirim sisteminde belirti ve bulguları daha ön plandadır hastalarda kusma, ishal, kanlı dışkı, karın ağrısı, büyüme geriliği görülebilmektedir.

EN SIK GÖRÜLEN BESİN ALERJİLERİ

Türkiye’de en sık görülen besin alerjileri inek sütü, yumurta, fındık, fıstık, ceviz, mercimek, buğday ve kırmızı etten kaynaklanmaktadır. En sık karşılaşılan ve besin alerjilerinin %90 sebebi olan besinler:

• Süt
• Yumurta
• Buğday
• Soya
• Fıstık
• Kabuklu ağaç yemişleri
• Balık
• Kabuklu deniz ürünleri

BESİN ALERJİSİNDE TEŞHİS

Besin alerjili çocuğa yaklaşımda ilk adım, bu reaksiyonun gerçekten besin alerjisi olup olmadığının doğrulanmasıdır. Bunun için doğru ve ayrıntılı tıbbi öykü çok önemlidir. Reaksiyona neden olan şüpheli besin, besinin alınması ile semptomların ortaya çıkması arasında geçen süre, besin alımını takiben ortaya çıkan semptomlar, farklı zamanda aynı yiyecek ile benzer bulguların tekrarlaması ve beraberinde egzersiz gibi başka aktörlerin varlığı sorgulanmalıdır. Diyet günlüğü tutulmalıdır. Ailede besin alerjisi olup olmadığı sorgulanmalıdır. Son olarak test sonuçları ve anamnez bilgileri birleştirilerek teşhis alerji uzmanı doktor tarafından konulmuş olmaktadır.

BESİN ALERJİSİNDE TESTLER

Alerji uzmanı tanı koymak için bu testlerden birini veya birkaçını birlikte isteyebilir.

Deri prick testi: Besin alerjisinde önemli bir tanısal testtir. Pozitif deri testinin hastada besin alerjisi olduğunu gösterme olasılığı %50, negatif besin testinin besin alerjisi olmadığını gösterme olasılığı %95’dir.

Kan testi: Kandan yapılan alerji testinde de kan dolaşımındaki immünoglobilin E (IgE) olarak bilinen antikorların miktarı kontrol edilir. Bu sayede de çocuğun veya bebeğin bağışıklık sisteminin belirli gıdalara olan reaksiyonu ölçülür. Bu test için çocuktan veya bebekten kan örneği alınır ve antikorları ölçmek için laboratuvarda incelenir.

Besin provokasyon testi: Test edilecek besinin belli kurallar altında çocuğa veya bebeğe verilip gözlenmesi esasına dayanır. IgE aracılı reaksiyon şüphesinde şüpheli besin testten 10-14 gün önce, hücresel aracılı reaksiyonlarda 8 hafta önce diyetten çıkarılmalıdır. Yükleme testleri, anafilaksi riski nedeniyle klinik ortamda yapılır.

Besin eliminasyon diyeti: Tanı ve tedavi amacı ile kullanılmaktadır. Diyetten besinin uzaklaştırılması ile reaksiyonun gerilemesi, deri testinin de o besinle pozitif olması besinin bu reaksiyonda rol aldığını gösterir. Eliminasyonda bebeğin büyümesi dikkatle izlenmelidir.

 BESİN ALERJİSİNDE TEDAVİ

Besin alerjisinde başvurulacak en etkili yöntem alerjenden uzak durmaktır. Alerjen besin tespit edildikten sonra hastaya alerji diyetisyeni tarafından içeriğinde alerjen besinin olmadığı bir beslenme programı uygulanmalıdır. (eliminasyon diyeti)

Besinlere karşı geliştirilen alerjik reaksiyon belirtilerini tedavi etmek ve hafifletmek için kullanılabilecek 2 ana ilaç türü bulunur.

Antihistaminikler: Hafif ila orta dereceli alerjik reaksiyonları tedavi etmek için kullanılır.

Adrenalin oto enjektör: Anafilaksi gibi şiddetli alerjik reaksiyonları tedavi etmek için kullanılır.

Sonuç ve Öneriler

Artan besin alerjisi vakaları küresel bir endişe kaynağı olarak bilinmektedir. Alerji görülen bireylerde bazı belirtiler ürtiker, kusma vb görülebilmektedir. Hatta ileri alerji reaksiyonlarında anafilaksi kaynaklı ölümler görülebilmektedir. Bu halk sağlığı sorununun temel çözümü, semptomatik tedavi ve alerjen içeren besinin diyetten çıkarılmasıdır. Alerji görülen bireylerin bu besinleri tüketmemesi konusunda bilinç sahibi olması gerekir. Özellikle farklı besinler içerisinde eser miktarlarda alerjenlerin olabileceği göz ardı edilmemelidir. Ayrıca bireyler etiket okuma konusunda bilgi sahibi olmalıdır. Birden fazla besine karşı alerji görülen bireylerde yetersiz beslenme riski oluşabilir. Bu bireylerin alerji diyetisyeni kontrolünde beslenme ve diyet planları oluşturulmalı, hasta ve yakınları bilgilendirilmelidir.